Sołectwa - Luty - Urząd Miejski w Miękini

Historyczne nazwy miejscowości:

• 1330 - Luthin
• 1336 - Leuthen
• 1360 - Lewten
• 1361 - Leuthen

Kalendarium:

• 1324 - Najstarsza wzmianka o wsi Lutynia pochodzi z 1324 roku. Jest to dokument z kancelarii księcia Henryka Śląskie­go, w którym nadaje on dobra Lutynia (Gut Leuthin) braciom von Schellenberg jako dobra rycerskie.
• 1330 - król Jan Czeski poręcza, że wieś Lutynia jest dobrem dziedzicznym rodziny Schellenbergów.
• 1335 - nuncjusz papieski Galhard dokonuje poświęcenia pierw­szego kościoła w Lutyni.
• 1523 - Większość mieszczaństwa i szlachty w okręgu średzkim poparła prądy reformatorskie płynące z Niemiec i w cią­gu kilkudziesięciu lat ewangelicyzm stał się religią, panującą w miastach, wsiach i majątkach ziemskich.
• 1560 - kościół w Lutyni przemianowany na protestancki dom modlitwy.
• Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) niszczy wsie i majątki na całym Śląsku, w wyniku kontrreformacji konfiskacie ulegają majątki, należące do właścicieli wyznania protestanckiego.
• 1673 - Rodzina von Kottulinsky kupuje za 18,5 tys. talarów do­bra ziemskie w Lutyni.
• 1757 - 5 grudnia odbyła się na polach pomiędzy Lutynią a Radakowicami jedna z ważniejszych bitew wojny 7-letniej, prowadzonej przez Prusy i Austrię w latach 1757-1763.
• 1795 - właścicielem Lutyni jest hrabia von Königsdorf.
• 1830 - dobra przechodzą w ręce radcy handlowego z Freiburga Carla Treutlera.
• 1913 - założenie Muzeum Bitwy Lutyńskiej.
• 1940 - właścicielem dóbr w Lutyni jest Śląskie Towarzystwo Ziemskie z siedzibą we Wrocławiu. Do Lutyni włączono część zwaną "Nowym folwarkiem" i "Leśnym Osiedlem". Miejscowość liczy 1200 mieszkańców.
• Latem 1946 roku przybywają, do Lutyni pierwsi polscy osadnicy.

Forma wsi:
Wieś zachowała historyczny, owalnicowy układ, rozwinięty na osi wschód-zachód, z centralnie usytuowanym zespołem kościelnym. Z drogi Wrocław - Środa Śląska widoczna jest z daleka charak­terystyczna sylweta miejscowości z dwiema wieżami kościelnymi.

Charakter zabudowy:
Zabudowa wsi pochodzi z różnych okresów historycznych, zamyka­jących się w ramach od końca XVIII wieku poprzez początek XX wieku i nowoczesną zabudowę mieszkalną. Najstarsze obiekty usytuowane są w centrum wsi, wokół dawnego kościoła ewangelic­kiego i kościoła pod wezwaniem św. Józefa. Zabudowania z początku lat 20-tych XX wieku, posadowione w układzie kalenicowym, w luź­nej zabudowie, zajmują ulice wychodzące z centrum. Zabudowa współczesna rozlokowana jest na obrzeżach wsi oraz jako uzu­pełnienie wyburzonych starszych domostw, wyburzeń nielicznych. Działki na których posadowiono domy mieszkalne, mają charakter działek miejskich, z bardzo płytką częścią gospodarczą.

Zabytki:

• Kościół parafialny pod wezwaniem św. Józefa. Obiekt wzniesiony po 1335 roku, przebudowany w XVI wieku, odbudowany po zniszczeniach w 1757 roku, restaurowany w la­tach 1867-69, otrzymał wystrój neogotycki. Kościół otoczony murem obronnym z XVII wieku, z bramą o formach renesansowych z attykowym szczytem, pokrytą dekoracją sgraffitową.
  
  We wnętrzu zachowane bogate wyposażenie, pochodzące prze­ważnie z początku XVII, połowy XVIII i początku XX wieku. Szczególnie cenna jest drewniana, polichromowana rzeźba św. Anny Samotrzeciej, pochodząca z przełomu XIV/XV wieku, zespół piaskowcowych płyt nagrobnych rodziny von Seidlitz z 2 połowy XVI wieku oraz renesansowe, drewniane, malowane stalle z około 1500 roku.
• Dawny kościół ewangelicki, obecnie kościół pomocniczy pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej. Obiekt wzniesiony w 1857 roku, zachował pierwotny wystrój z dwoma kondygnacjami drewnianych empor.
• Muzeum bitwy lutyńskiej z 1919 roku. Bitwa, która rozegrała się na polach pomiędzy Radakowicami, Lutynią i Łowęcicami w 1757 roku, przeszła do historii jako bitwa pod Lutynią. Dowodzący wojskami pruskimi król Fryde­ryk Wielki zwyciężył tu, w ciężkiej bitwie, wojska austria­ckie. Towarzystwo pamięci o bitwie lutyńskiej, działało już w XIX wieku, lecz dopiero w 1913 roku postanowiono zebrać w jednym miejscu gromadzone dotąd pamiątki i wybudować sie­dzibę muzeum. Kamień węgielny pod budynek położono w 1919 roku, a gotowy budynek wzorowany na rogatce berlińskiej zaprojektowanej przez Schinkla, otwarto 21 września 1921 roku. Muzeum postawiono w miejscu, gdzie już wcześniej upamiętnio­no poległych w wojnie niemiecko-francuskiej z 1870/71 roku. Po wojnie budynek muzeum został zamieniony na magazyn zbo­ża. Obecnie jest restaurowany.
• Budynek przy ulicy Piastowskiej 29. W przyziemiu budynku zachowały się relikty sklepienia ko­lebkowego, są to pozostałości dawnego dworu, wzmiankowanego w XVII wieku.
• Wiatrak drewniany z końca XIX wieku stojący pośród pól.
• Park typu swobodnego z około 1870 roku, pozostałości XVIII wiecznego założenia ogrodowego, zachowane granice, czytelny układ dróg i kompozycji.

Ciekawostki:

• Wnętrza muzeum bitwy lutyńskiej zostały urządzone tak, by ekspozycja była czytelna i pełniła funkcje dydaktyczne. W naj­większej sali umieszczono makietę bitwy pod Lutynią, wykonaną przez wrocławską firmę Kunze i Brinke. W mniejszych salach ­umieszczono kopie dokumentów, oręż i umundurowania z epoki, prezentowane na woskowych figurach żołnierzy. Urządzono także bibliotekę i czytelnię. Z okazji otwarcia muzeum Towarzystwo wydało 12 kart pocztowych z motywami bitwy. Przed 1945 rokiem diorama została wywieziona do Niemiec, obecnie znajduje się w Bawarskim Muzeum Armii na zamku w Ingolstadt.
• Lutynia jest jedną z bogatszych wsi w gminie. Działa tu kilka warsztatów rzemieślniczych, obsługujących nie tylko mieszkańców gminy, lecz także utrzymujących kontakty handlowe z innymi rejonami kraju. Na obrzeżach starego centrum Lutyni zbudowano w ostatnich la­tach kilkadziesiąt nowoczesnych domów willowych o ciekawej architekturze, z zachowaniem ceglanego lica ścian. Wieś posiada szkołę podstawową, gimnazjum, bibliotekę, świetlicę, salę sportową oraz jedną z wiodących na Dolnym Śląsku, jednostkę Ochotniczych Straży Pożarnych.
• Ważniejsze zakłady przemysłowe to „Urzędowski i Sp.” - producent stolarki budowlanej, „Wropol”- systemy grzewcze i hydraulika siłowa, zakład produkcji przewodów hamulcowych, duży zakład mięsny i zakład energetyczny.

Liczba mieszkańców:
- na dzień 28.06.2012 r. - 1359