Rys historyczny - Urząd Miejski w Miękini

Historia gminy

Pierwsze osiedla na terenie dzisiejszej gminy powstały nad Odrą w miejscu, w którym krzyżowały się drogi prowadzące wzdłuż rzeki. Prowadził tędy odwieczny szlak wiodący z południa Europy nad Bałtyk, wykorzystujący wyspy i mielizny do pokonania dzielącej się na wiele ramion rzeki płynącej szeroką i zabagnioną doliną. Wzniesienia i wyspy w dolinie rzeki Odry stwarzały optymalne warunki do zakładania pierwszych osad, które przetrwały do czasów współczesnych w postaci grodzisk w miejscowościach: Głoska, Gąsiorów, Lubiatów, Mrozów i Przydroże. Na ziemi tej, od okresu neolitu zamieszkanej przez rolnicze plemiona różnych kultur, osiedlili się słowiańscy Ślężanie, których z czasem wchłonęło Państwo Wielkomorawskie, a po jego upadku Państwo Czechów. Około 990 roku, osada Wrocław, Środa Śląska i znajdujące się między nimi tereny obejmujące obszar dzisiejszej gminy Miękinia, podobnie jak pozostała część ziem śląskich zostały wcielone do Polski rządzonej przez Mieszka I z dynastii Piastów.
Dynamiczny rozwój gospodarczy Wrocławia na przełomie X i XI wieku, podniesienie znaczenia miasta do rangi biskupstwa wrocławskiego w 1000 roku oraz znaczny wzrost liczby mieszkańców sprawiły między innymi wzrost popytu na produkty rolne z podwrocławskich wsi. Przy starej drodze handlowej z Lipska i Legnicy do Wrocławia i dalej do Opola i Krakowa powstały nowe osady między innymi Źródła i Błonie. Rola tej drogi wzrosła, gdy Kraków stał się stolicą Polski. Po latach niepokojów wewnętrznych i wojen toczonych przez czeskich Przemyślidów, polskich Piastów i władców Cesarstwa Rzymskiego o wpływy na Śląsku, początek XIII wieku stał się okresem stabilizacji politycznej, sprzyjającej rozwojowi gospodarczemu Śląska i Wrocławia.
Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 roku weszła w życie ustawa sukcesyjna, która głosiła, że najstarszy syn otrzymuje dziedzicznie Śląsk z Ziemią Lubuską oraz jako senior władzę w dzielnicy pryncypalnej. Podczas synodu w Łęczycy w 1146 roku zapadła istotna decyzja polityczna, która naruszyła po raz pierwszy zasadę senioratu. Spowodowało to wybuch walk między braćmi o wpływy i terytorium. W 1177 roku Śląsk został podzielony na trzy księstwa: głogowskie, wrocławskie i raciborskie.
Rządzący Śląskiem Henryk I Brodaty w latach 1201-1238, jak i jego syn Henryk III Pobożny, panowali nad znaczną częścią etnicznych ziem polskich i czynili starania o koronę królewską. Ich działalność gospodarcza nie przyniosła jednak oczekiwanego zjednoczenia Polski - przeciwnie - umocniła separatyzm Śląska. Klęska pod Legnicą w 1241 roku w bitwie z Mongołami w której zginął Henryk III Pobożny doprowadziła do załamania się procesu zjednoczeniowego.
Trwałe związki z resztą ziem Polski utrzymywał jedynie Kościół, którego biskupi, aż do 1821 roku podlegali zwierzchnictwu metropolii w Gnieźnie.
Terytorium okręgu średzkiego, którego północno-wschodnią część stanowi dzisiejsza gmina Miękinia w okresie od lat 40. do 70. XIII wieku stało się przedmiotem uporczywych sporów i wojen między synami i wnukami Henryka III Pobożnego, a powstanie zamku i ufortyfikowanie miasta Środy Śląskiej mogło mieć prawdopodobnie związek z konkretnymi wydarzeniami politycznymi.
Po śmierci Henryka III Pobożnego rządy objął najstarszy syn Bolesław Rogatka, który wkrótce zmuszony został do zaspokojenia roszczeń swojego brata Henryka III Białego. Po rozpadzie monarchii Henryków nastąpił szybki proces podziału księstwa na mniejsze. Bolesławowi Rogatce została do podziału jedynie ojcowizna - Dolny i Średni Śląsk. W roku 1248 Bolesław zostawił sobie Wrocław, a Henryk został panem w Legnicy, lecz szybko doszło do zamiany księstw, ponieważ mało gospodarnego i potrzebującego pieniędzy Bolesława nęciły złoża złota w księstwie legnickim.
Po podziale dzielnicy śląskiej od około 1248 roku okręg średzki był więc częścią księstwa legnickiego, od około 1257 do 1258 roku - wrocławskiego, od 1277 roku - ponownie legnickiego. Podziały te straciły na znaczeniu w roku 1290 wraz z tymczasową unią personalną obu księstw. Henryk V Gruby doprowadza do zjednoczenia obu księstw legnickiego i wrocławskiego, a w nowym podziale terytorialnym z 1311 roku „Ziemia Miękińska” wraz z okręgiem średzkim już na stałe weszły w skład księstwie wrocławskiego zwanego „Księstwem Wrocławskim z okręgami średzkim i namysłowskim”.
Śmierć ostatniego księcia piastowskiego Henryka VI Dobrego w 1335 roku i zawarte wcześniej układy polityczne z Luksemburczykarni, a także zrzeczenie się przez Polskę praw dynastycznych do Śląska w 1339 roku sprawiły, że Wrocław i Księstwo Wrocławskie jako pierwsze spośród księstw śląskich weszły w skład królestwa Czech. Rządy Karola IV, a później rządzących Czechami królów z dynastii Jagiellonów, były dla regionu bardzo pomyślne. Miejsce drewnianych zajęły nowe, murowane domy. Powstały też wspaniałe gotyckie kościoły i pałace. Wiek XV przyniósł długotrwałe i wyniszczające Śląsk wojny husyckie (1420-1434 roku), w których patrycjat wrocławski stanął po stronie przeciwników husytyzmu, a później odmówił uznania zwierzchnictwa Jerzego z Podiebradów. Opowiedzenie się po stronie króla węgierskiego Macieja Korwina, sprowadziło na miasto Wrocław oblężenie przez wojska polsko-czeskie w 1474 roku.
Ostatecznie na tron czeski powrócili Jagiellonowie, których rządy w osobie Ludwika (1516-1526 r.) raz jeszcze okazały się dla regionu pomyślne. Śmierć Ludwika w 1526 roku w bitwie z Turkami pod Mohaczem przesądziła polityczny los regionu, który wraz ze Śląskiem i Czechami objęli we władanie Hasburgowie. W 1527 roku Wrocław złożył hołd Królowi Czech i Węgier Ferdynandowi I (od 1556 roku cesarzowi Niemiec). Pierwsza połowa XVI wieku to okres pokoju, sprzyjający rozwojowi handlu i rzemiosła cechowego w miastach i na podwrocławskich wsiach. Wybuch wojny trzydziestoletniej w latach 1618-1648 przyniósł upadek gospodarczy na długie lata. Walki prowadzone na Śląsku, stacjonowanie w mieście Wrocławiu i jego obrzeżach wojsk obu walczących ze sobą obozów, kontrybucje oraz towarzyszące wojnie epidemie spowodowały, oprócz dotkliwych strat materialnych także znaczne wyludnienie Wrocławia i okolic. Sama tylko epidemia w 1633 roku pociągnęła za sobą 50 % ofiar śmiertelnych spośród mieszkańców.
Zmiana sytuacji nastąpiła dopiero po zawarciu Pokoju Westfalskiego w 1648 roku i po odbudowie kontraktów handlowych z Polską, stanowiącą tradycyjny rynek zbytu dla wyrobów wrocławskiego i średzkiego rzemiosła. Konkurentami dla tutejszego rynku zbytu stały się z czasem Drezno i Lipsk, zwłaszcza w okresie unii personalnej Saksonii i Polski w latach 1697-1763.
Odbudowa rejonu przebiegała w czasach kontrreformacji i przeprowadzona była w duchu baroku, czerpiącego inspirację w ośrodkach Pragi, Wiednia i Monachium. Korzystając z poparcia prokatolickiego dworu Habsburgów, ożywioną działalność prowadziły zakony, zwłaszcza Jezuici. Gotyckim świątyniom nadawano barokowy wystrój wnętrz. Wzniesiono kilka okazałych rezydencji. W roku 1670, za sumę 55 tysięcy talarów dobra miękińskie zakupił wrocławski Zakon Jezuitów. Na mocy regulaminu ustalonego przez papieża Klemensa IV, zarząd nad majątkiem powierzono administratorowi wyznaczonemu przez generała zakonu.
Okres dynamicznego rozwoju przerwał wybuch wojny prusko-austriackiej. W sierpniu 1741 roku łamiąc składane przez Fryderyka II Wielkiego obietnice uszanowania neutralności Wrocławia, do miasta wkroczyły wojska pruskie. Okres wojen śląskich zakończyła jedna z wielkich bitew austriacko-pruskich, stoczona 11 grudnia 1757 roku pod Lutynią. Jako ciekawostkę należy wspomnieć, że w przerwie bitwy wojska pruskie stacjonowały w Gałowie, natomiast austriackie w Źródłach. Następstwem klęski Austriaków w bitwie lutyńskiej było zakończenie wojen śląskich i podpisanie w 1764 roku pokoju w Hubertusburunie. Traktat pokojowy zadecydował o losach Śląska, który został włączony do Prus.
Początkowy okres rządów Fryderyka II Wielkiego był trudny dla rejonu nie tylko dlatego, że unieważniono istniejące od średniowiecza przywileje, ale ze względu na zerwanie tradycyjnych więzów gospodarczych. Miasto Wrocław przekształcono w jedną z największych i najsilniejszych twierdz pruskich, obsadzoną licznym garnizonem wojskowym. W krótkim czasie zbudowano potężne bastiony i fortyfikacje w zachodniej i północnej części miasta, izolując w ten sposób na dłuższy czas przedmieście z powstającymi manufakturami, wokół których tworzyły się biedne na ogół osiedla.
Nowa wojna, którą Prusy wypowiedziały w październiku 1806 r. napoleońskiej Francji doprowadziła do rozbicia armii pruskiej pod Jeną i Auerstedt (Herzig A. 2012). W grudniu wojska francuskie paląc i grabiąc podwrocławskie wsie stanęły pod murami miasta Wrocławia. Po krótkotrwałym oblężeniu w styczniu 1807 roku zdobyły je. Podpisany w lipcu pokój w Tylży przypieczętował klęskę Prus, które miały zapłacić ogromną kontrybucję, i do tego czasu znosić pobyt na swoim terytorium wielkiej armii francuskiej. Rząd pruski wprowadza w życie również reformy, w tym reformę administracyjną dzielącą Śląsk na dwie rejencje: wrocławską i legnicką, a także „edykt o ułatwionym posiadaniu i swobodzie użytkowania własności ziemskiej oraz personalnych stosunkach na wsi” w wyniku którego wprowadzono akcję zaokrąglania areałów posiadanej ziemi przez szlachtę śląską kosztem własności chłopskiej. Akcja ta przyniosła wzrost udziału szlacheckiej ziemi uprawianej w kraju z 35 % do 50 %, a także prowadziło do nowych tumultów na wsi, tłumionych przez wojsko. Edykt zniósł poddaństwo osobiste chłopów, ale pozostawił im obowiązki wypełniania powinności i świadczeń na rzecz dworu. Właściciele ziemscy zachowali władzę administracyjną oraz policyjną. Pozostało także sądownictwo patrymonialne, stanowiące na Śląsku 61% sądownictwa sprawowanego na wsi. Kolejna reformatorska ustawa to ogłoszony w roku 1810 edykt sekularyzacyjny w wyniku którego przeprowadzono kasatę majątków kościelnych i klasztornych oraz należących do nich wsi. Dobra miękińskie znajdujące się do tej pory w posiadaniu prywatnym i zakonu jezuitów przeszły na własność państwową. Po dokonaniu wydzielenia terenów leśnych z administracji państwowej utworzony został Urząd Leśny w Miękini (od 1945 roku Nadleśnictwo Miękinia). Właścicielem terenów leśnych została Pruska Administracja Leśna. Urząd Leśny w Miękini w swojej administracji posiadał tereny leśne położone w północnej części powiatu średzkiego śląskiego oraz w południowej części powiatów wołowskiego i trzebnickiego. Całkowita powierzchnia administrowana przez Miękinię wynosiła 3 842 ha, w czego powierzchnia terenu zalesionego wynosiła 3 515 ha. Urząd Leśny zarządzał także przeprawą na Odrze w Warzynie (Eichwald).
W dniach od 30 maja do 5 czerwca 1813 roku w Środzie Śląskiej przebywał Napoleon Bonaparte. Pobyt ten był związany z toczącymi się rokowaniami pokojowymi między Francją z jednej strony a Prusami i Rosją z drugiej strony w trakcie trwającej w tym czasie wojnie. Zawarte w Pielaszkowicach (gmina Udanin) zawieszenie broni zostało ratyfikowane w dniu 5 czerwca, wówczas to Napoleon realizując postanowienia rozejmu opuścił natychmiast miasto, a ostatni francuscy żołnierze 12 czerwca. Pobyt wojsk Napoleona w Środzie Śląskiej i okolicy był okresem niezwykle trudnym do przeżycia, pełnym upokorzeń i strat. Powodem tego było zakwaterowanie w mieście około 20 tysięcy żołnierzy francuskich a w jego okolicy 40 tysięcy, których wyżywienie spowodowało, że w przeciągu kilku dni skończyła się cała żywność w okolicy, a w mieście w ciągu zaledwie 2 dni. Z terenu gminy Miękinia największe straty zanotowano w Źródłach, Mrozowie, Radakowicach, Zakrzycach i Gałowie. (Aleksy Z. 2013). Zwycięstwo feldmarszałka Blüchera w bitwie nad Kaczawą, która rozegrała się 26 sierpnia 1813 roku zakończyło francuską okupację na Śląsku.
Od pierwszej połowy XIX wieku dzięki koniunkturze gospodarczej zaczął rozwijać się przemysł; głównie drogą przekształceń istniejących manufaktur i warsztatów rzemieślniczych. Wygrana przez Niemcy wojna z Francją i uzyskana wysoka kontrybucja w 1870 roku spowodowała napływ kapitału inwestycyjnego do prowincji i miasta, przyczyniając się do ożywienia ruchu budowlanego. Powstały nowe obiekty użyteczności publicznej, w tym szkoły i przeważnie neogotyckie kościoły. W 1816 roku opracowano dla Wrocławia, jako pierwszego na kontynencie europejskim miasta, plan budowy kolei parowej. Budowę 2 linii kolejowych z kierunków Wrocław – Legnica – Berlin i Wrocław – Głogów – Szczecin zrealizowano w roku 1870 i 1874. Pierwsza ekspedycja pocztowa w Miękini zaczęła działać w roku 1861, a pocztowe połączenie konne między Miękinią a Brzegiem Dolnym kursowało dwa razy dziennie. W drugiej połowie XIX wieku rozpoczęto na wielką skalę regulację Odry, usprawniając żeglugę towarową między przemysłowym Górnym Śląskiem a rolniczym Dolnym Śląskiem oraz Szczecinem.
I wojna światowa oszczędza Śląsk, ponieważ zmagania wojenne w latach 1914-1918 toczyły się poza nim, niemniej lokalna gospodarka została przestawiona na potrzeby wojenne, a wielu miejscowych Ślązaków zostało wcielonych do armii walczącej na różnych frontach.
Dojście Hitlera do władzy i rządy narodowych socjalistów spowodowały już w 1933 roku masowy exodus wrocławskich Żydów. Represjami objęto również zamieszkałych Polaków, których liczbę oceniono na około 20 tysięcy. W mieście rozpoczęto koncentrację oddziałów wojskowych ósmej armii Blaskowitza. Przemysł przestawiono na produkcję zbrojeniową (między innymi czołgów). Po wybuchu wojny z Polską w 1939 roku Wrocław stał się miejscem zsyłki polskich jeńców, więźniów i robotników przymusowych, zatrudnionych w wielu fabrykach i na roli. Jesienią 1944 r. trzy radzieckie republiki: litewska, białoruska i ukraińska podpisały z polskim rządem komunistycznym umowę o przesiedleniu ludności z byłych ziem polskich (Herzig A. 2012). Rok 1945 rozpoczęły na terenie powiatu średzkiego i miasta Wrocławia masowe ucieczki mieszkańców przed zbliżającym się frontem. 9 lutego 1945 roku wojska radzieckie wkroczyły na obszar dzisiejszej gminy Miękinia.
Po zdobyciu Wrocławia, wraz z powiatem średzkim, zarząd nad tymi ziemiami przejęła Radziecka Komendantura Wojenna. Komenda garnizonu wojsk radzieckich sukcesywnie przekazywała budynki mieszkalne i gospodarcze władzom polskim, pozostałe zaś przekazano dopiero po zbiorze plonów 1945 roku. W dniu 8 maja 1945 roku rozpoczęto przekazywanie władzy Rzeczypospolitej Polskiej. Pod koniec lat 40. zdecydowana większość majątków ziemskich, zwykle po całkowitym splądrowaniu przez Rosjan została przekazana Polakom. Efektem decyzji podjętych w Poczdamie na konferencji w dniach w dniach od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 roku jest między innymi podział nowy podział polityczny Europy i dokonanie przesiedleń ludności niemieckiej z terenów przejętych przez Polskę. Tak zwane wysiedlenia poczdamskie prowadzone w latach 1946 – 1947 we współpracy z władzami okupacyjnymi strefy radzieckiej i brytyjskiej doprowadziły do masowej migracji narodów. Z jednej strony deportacje obywateli polskich z anektowanych Kresów Wschodnich przez ZSRR a z drugiej strony wysiedlanie Niemców. Uczucia, jakie towarzyszyły Polakom usuwanym ze swoich domów na wschodzie były podobne rozpaczy i smutkowi niemieckich Ślązaków wysyłanych na zachód. Sprawami transferu ludności zajmował się Państwowy Urząd Repatriacyjny.
W roku 1946 do miejscowości na obszarze gminy Miękinia przybywają głównie Kresowiacy i ludność z Polski Centralnej, którzy często zamieszkiwali razem z rodzinami niemieckimi. Z powodu wrogości jaką wojna zbudowała między Polakami a Niemcami życie obok siebie było bardzo trudne. Polsko-niemieckie obcowanie cechowała niechęć, wrogość a często nienawiść. Część Polaków brała odwet za krzywdy wojenne, nie zastanawiając się nad zasadnością odpowiedzialności zbiorowej. Polakom trudno było uwierzyć, że niemieccy śląscy cywile nie ponoszą odpowiedzialności za politykę Hitlera, że nic nie wiedzą o okrucieństwach nazistów. Mimo wszystko zdarzały się przypadki neutralnego lub wręcz przyjaznego traktowania się rodzin mieszkających pod jednym dachem. W 1946 zostaje również powołana Komisja Ustalania Nazw Miejscowości, która ustala i nadaje oficjalne polskojęzyczne nazwy na ziemiach odzyskanych. Dalszym etapem organizowania administracji polskiej w powiecie były prace nad utworzeniem gmin. Istniejący dotąd przedwojenny podział administracyjny był zupełnie inny i każda miejscowość stanowiła odrębną gminę. W nowym podziale administracyjnym powiatu średzkiego powstało 7 gmin, z których Mrozów, Lutynia i Przedmoście obejmowały obszar współczesnej gminy Miękinia. W roku 1946 przystąpiono do organizowania Rad Narodowych. W roku 1947 ostatecznie wysiedlono Niemców, którzy dotychczas nie opuścili swych domostw i nadal mieszkali wraz z rodzinami polskimi.
W 1955 r. w wyniku likwidacji siedziby gminy w Bogucicach, późniejszym Przedmościu oraz podziału jej terytorium do dwóch jednostek administracyjnych powstała gmina Miękinia. W roku 1959 dołączono do niej gminę Księginice, w 1963 gminę Mrozów i w 1973 okrojoną gminę Lutynię tworząc dzisiejsze jej granice.


© Zbigniew Pilch, Ocena przydatności środowiska geograficznego gminy Miękinia na potrzeby turystyki, Wyższa Szkoła Handlowa, Wrocław 2014

Ilustracje: